فراکتال ها در تحلیل تکنیکال چه کاربردی دارند؟

حتما شما هم این ضرب‌المثل‌ را شنیده باشید که می‌گویند:«تاریخ تکرار می‌شود». این اتفاق در بازارهای مالی هم صادق است. به این معنا که رفتار مردم در بازارهای مالی بصورت الگوهای تکرار شونده ظاهر می شود. این الگوها در بازارهای فعلی مانند: بورس، ارزهای دیجیتال و فارکس هم دیده می‌شود. این مفهوم در واقع نوعی فراکتال است. فراکتال‌ ها (Fractal) در واقع الگوهای تکرارشونده پرکاربرد هستند که اگر آنها را خوب بشناسید، می‌توانید با کمک آنها برای استراتژی‌های آینده تصمیم‌گیری کنید. در این مقاله می‌خواهیم همه چیز را درباره فراکتال‌ها بررسی کنیم. با مدرسه تحلیل همراه باشید.

توضیح فراکتال با دو مثال ساده

موضوع فراکتال‌ها در تحلیل تکنیکال در عین سادگی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. پس از همین ابتدای کار دو مثال می‌زنیم که ذهن شما برای درک این موضوع آمادگی لازم را داشته باشد و بعد از آن به سراغ اصل توضیح می‌رویم.

در مثال اول، کهکشان راه‌شیری را تصور کنید. این کهکشان متشکل از میلیاردها منظومه مثل منظومه شمسی ما است. با زوم کردن روی هر منظومه، می‌بینیم که خود این سیستم هم از ستاره‌ها و سیاره‌هائی تشکیل شده که به دور ستاره می‌چرخند. این مثال را در شکل زیر می‌بینید که نمایش لگاریتمی از جهان هستی است. هرچقدر به مرکز تصویر نزدیک‌تر می‌شویم، فاصله‌ها کوچکتر می‌شوند ولی در عین حال می‌بینیم که هر لایه زیرمجموعه‌های خاص خود را دارد.

حالا به سراغ مثال دوم می‌رویم. در این مثال، به بدن خودتان توجه کنید. کلیت بدن شما متشکل از بخش‌های مختلفی است که هر بخش، زیرمجموعه‌های خاص خود را دارد. برای مثال، سیستم تنفسی شما، که بخشی از سیستم‌های اصلی بدن شماست، متشکل از نای، نایژه، نایژک، شش و … است. این بررسی را می‌توانیم تا ابعاد اتمی پیش ببریم و می‌بینیم که هر زیرمجموعه، زیرمجموعه خاص خود را دارد.

با در نظر داشتن این دو مثال، به سراغ اصل مطلب یعنی فراکتال‌ها در نمودارهای قیمتی می‌رویم و امیدواریم که این مثال‌ها برای درک بهتر این مبحث به شما کمک کنند.

فراکتال‌ چیست؟

فراکتال به طور کلی به ساختارهایی گفته می‌شود که در درون خود ریزساختارهایی مشابه با خود دارند. این ساختارها به خصوص در هندسه و معماری بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در بازارهای مالی نیز اگرچه نوسانات قیمتی به نظر تصادفی و رندوم هستند، ولی این بازارها مرتباً در حال تشکیل روندها و الگوها هستند. تحلیل تکنیکال براساس شکل‌گیری همین روندها و الگوها پایه‌گذاری شد. یکی از پایه‌ ترین الگوهای درحال تکرار در بازارهای مالی فراکتال‌ها هستند.

بیل ویلیامز و فراکتال

در تعریف کلی آقای ویلیامز از این الگوها، یک فراکتال از ۵ کندل یا میله شکل می‌گیرد و یک الگوی برگشتی حساب می‌شود. به این معنی که با تشخیص این الگو در جای مناسب می‌توانیم انتظار برگشت قیمت را داشته باشیم. به طور کلی دو قانون برای شناسائی فراکتال‌ها وجود دارد که عبارتند از:

• در نقاط برگشت خرسی که انتظار تشکیل قله را داریم، باید الگوئی با بالاترین قله (Highest High) در وسط و دو قله پائین‌تر در دو طرف قله اصلی شکل بگیرد.
• برای نقطه برگشت گاوی (زمان تشکیل کف)، انتظار تشکیل یک الگو با پائین‌ترین دره (Lowest Low) در وسط و دو دره بالاتر در دو طرف دره اصلی داریم.

برای درک بهتر این قضیه به دو مثال در شکل زیر توجه کنید. الگوهای این دو مثال الگوهای اصلی و بی‌نقص هستند. طبیعی است که انتظار الگوی بی‌نقص در نمودار قیمتی نداریم ولی این الگوهای پایه برای تأیید فراکتال مرجع مقایسه و تأیید هستند.

مشخص‌ترین عیب الگوهای فراکتال ویلیامز

اولین عیبی که یک معامله‌گر در ساختارهای فراکتال تشخیص می‌دهد، این است که این الگوها برای معامله با تأخیر همراه هستند یا به اصطلاح اندیکاتورهای پیرو (Lagging Indicatior) هستند. بعد از گذشت دو بازه زمانی (برای مثال دو روز) از تشکیل نقطه برگشت می‌توانیم فراکتال را رسم کنیم. البته، در صورتی که نقطه برگشت به درستی شناسایی شده باشد، انتظار داریم که بسیار بیشتر از دو روز (یا هر بازه زمانی نسبت به تایم‌فریم انتخابی ما) حرکت برگشتی داشته باشیم. پس از شکل‌گیری الگوی فراکتال، برای فراکتال خرسی انتظار ریزش قیمت و برای فراکتال گاوی انتظار رشد قیمت را داریم.

نحوه ایجاد و استفاده از فراکتال‌ ویلیامز در نمودار قیمتی

اکثر پلتفرم‌های تحلیل تکنیکال فراکتال‌ها را به صورت یک اندیکاتور در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند. تنها کاری که در پلتفرم تحلیلی خود باید بکنید این است که در لیست اندیکاتورهای خود عبارت Fractal را جستجو کنید و با انتخاب آن، پلتفرم به صورت اتوماتیک تمامی الگوهای فراکتال را در نمودار مشخص می‌کند. برای مثال در شکل زیر، در وبسایت ره‌آورد۳۶۵ فراکتال‌های نماد فولاد را می‌بینیم.

همچنین در پلتفرم TradingView نیز می‌توانیم این فراکتال‌ها را بر نمودار خود سوار کنیم. برای مثال، در شکل زیر، فراکتال‌ها روی نمودار شرکت تسلا رسم شدند.

یک عیب اصلی فراکتال‌ ویلیامز در نمودار و راه حل‌های آن

یک لحظه با دقت به دو تصویر بالا دقت کنید. اولین مشکلی که با استفاده از این اندیکاتور داریم این است که فراکتال‌ ها به طور مرتب و به تعداد بسیار زیاد در نمودار اتفاق می‌افتند. دو راه کار برای حل این مشکل وجود دارد:

1. راه کار اول فقط به نحوی صورت مسئله را پاک می‌کند و شاید در بلندمدت جواب دهی خوبی نداشته باشد. در این روش، عدد ورودی اندیکاتور (که معمولاً ۲ یا ۳ است) را بزرگ‌تر می‌کنیم. با انجام این کار تعداد فراکتال‌ ها کاهش می‌یابد و در عمل برای حرکات برگشتی بزرگ‌تر فراکتال نمایان می‌شود. اشکالی که این کار ایجاد می‌کند، این است که سیگنال‌ گیری با فراکتال از قبل‌ هم بیشتر زمان می‌برد و در نتیجه، حد ضرر معامله افزایش می‌یابد.
2. روش دوم که روش حساب‌شده‌تری است، نیازمند تحلیل کامل نماد مدنظر از نظر تکنیکال است. در مدرسه تحلیل، گل‌های استراتژی هتریک به ترتیب نمودارخوانی، حمایت/مقاومت و سیگنال‌گیری هستند که باید به ترتیب زده شوند. بر این اساس، شما باید در ابتدا روند خود را شناسائی کنید، سطوح حمایت یا مقاومت موج فعلی را تشخیص دهید و در زمان سیگنال‌گیری می‌توانید از اندیکاتور فراکتال استفاده کنید. طبیعی است که برای اینکه به درستی این کار را انجام دهید، نیازمند آموزش درست و کامل و همچنین تمرین بسیار زیاد باشید که از این نظر می‌توانید با مدرسه تحلیل همراه شوید.

راه حل Investopedia

وب سایت Investopedia نیز توصیه می‌کند که برای جلوگیری از دریافت سیگنال اشتباه از فراکتال‌ها، بهتر است این اندیکاتور در کنار سایر اندیکاتورها یا روش‌های تحلیل استفاده شود. یکی از اندیکاتورهای مورد استفاده برای تأیید فراکتال‌ها، اندیکاتور دیگر آقای ویلیامز به نام Alligator است. این اندیکاتور از ترکیب سه میانگین متحرک تشکیل شده است که به بزرگ‌ترین آن فک تمساح، به کوچک‌ترین آن لب تمساح و به میانگین متحرک میانی دندان تمساح می‌گوییم. با نزدیک‌شدن این سه میانگین به هم تمساح به خواب می‌رود و بازار فاز خنثی یا اصلاحی می‌گیرد. با دورشدن سه میانگین از هم تمساح دهان خود را باز می‌کند و بسته به مسیر حرکت، جنبش‌های نزولی یا صعودی را مشاهده می‌کنیم.

یک مثال از اندیکاتور Alligator در کنار فراکتال‌ها

برای اینکه نحوه کنار هم قرار گرفتن این دو اندیکاتور در بازار بورس را مشاهده کنیم، به سراغ نماد وخارزم در تایم‌فریم هفتگی رفتیم. در تصویر زیر کنار هم قرارگیری این دو اندیکاتور در این نماد را مشاهده می‌کنید. روند صعودی بلندمدت وخارزم به طور معمول با برخورد با یکی از سطوح Alligator رو به بالا حرکت می‌کند که این موقعیت معاملاتی مناسبی را فراهم می‌کند.

در اندیکاتور فراکتال دقت داشته باشید که فراکتال‌های صعودی یا گاوی به صورت یک فلش پائین در زیر نمودار نمایش داده می‌شود. در تصویر بالا، این فراکتال‌ها با رنگ قرمز نمایان هستند. همچنین فراکتال‌های نزولی یا خرسی به صورت فلش بالا در بالای نمودار قرار دارند که در تصویر بالا با رنگ آبی مشاهده می‌شوند.

برای راهکارهای موجود در رابطه با تعداد فراکتال‌های موجود در نمودار، راه حل دیگری که از نظر ذاتی مشابه با راه حل اول است، بررسی نمودار در تایم‌فریم‌های بالاتر است. برای مثال، اگر در تایم‌فریم روزانه در حال بررسی فراکتال‌ها هستید، با تغییر تایم‌فریم به هفتگی، تعداد فراکتال‌های شما کاهش می‌یابد که دوباره با مشکل سیگنال‌های با تأخیر روبرو هستیم.

نکته کنکوری برای موفقیت استراتژی

همانطور که دیدیم، با استفاده از دو اندیکاتور آقای ویلیامز نظیر فراکتال و Alligator می‌توانیم پس از شناسائی روند، نقاط حمایت و مقاومت را شناسائی کنیم و در برخورد نمودار قیمت با آن‌ها و تشکیل فراکتال سیگنال ورود یا خروج دریافت کنیم. این سیستم به شما نقطه ورود و خروج را نشان می‌دهد، ولی کنترل ریسک و سرمایه در این سیستم کاملاً به عهده خود شماست. دقت داشته باشید که هر معامله شما باید ریسک حساب‌شده یا Calculated Risk داشته باشد.

فراکتال‌ها و معامله با استفاده از آن‌ها

حد ضرر

پس از شناسائی نقطه ورود، حد ضرر معامله شما در ابتدای کار کف یا سقفی خواهد بود که آخرین فراکتال صعودی یا نزولی در آن شکل گرفت و سیگنال شما را صادر کرد.

حد سود

برای شناسائی حد سود، دو گزینه می‌توانید داشته باشید:

1. استفاده از ابزار فیبوناچی برای شناسائی سطوح آتی مقاومتی یا حمایتی پیش روی روند شما تا در انتهای موج جنبشی از معامله خارج شوید.
2. حد ضرر شناور شماست که با فاصله گرفتن از نقطه ورود از آن استفاده می‌کنید. در این حالت، سطح حمایتی/مقاومتی مثل خطوط Alligator که همراستا با نمودار در حال حرکت هستند را زیر نظر می‌گیریم. با شکست و پولبک بر روی این سطوح، سیگنال خروج معامله‌گر صادر می‌شود.

نکته

برای سطوح حمایت/مقاومت می‌توانیم به جای اندیکاتور Alligator از ابزارهای مورد استفاده در استراتژی هتریک نظیر فیبوناچی دونقطه‌ای و سه‌نقطه‌ای استفاده کنیم و با تشکیل فراکتال در کلاستر‌های حمایتی/مقاومتی وارد معامله شویم. یک مثال از این قضیه را در شکل‌های زیر در نمودار رمزارز اتریوم در تایم‌فریم روزانه مشاهده می‌کنیم. در کلاستر مقاومتی، با تشکیل فراکتال نزولی و با رعایت حد ضرر وارد معامله شدیم.

در ادامه، با ورود به معامله فروش با حد ضرر سقف فراکتال نمودار وارد فاز ریزشی شد و مطابق سناریو تا هدف اول ریزش داشت. به منظور دریافت سیگنال خروج تا زمان شکل‌گیری فراکتال کف صبر کردیم و با تشکیل این فراکتال مطابق شکل زیر از معامله با نرخ جذابیت ۷.۶۲ خارج شدیم که یک معامله بسیار شیرین را رقم زد.

فراکتال‌ها از دید دیگر

صحبت‌هایی که تا این بخش در ارتباط با فراکتال‌ها در نمودار قیمتی داشتیم، تعریف آقای ویلیامز از فراکتال بود. ولی فراکتال‌ها تعریفی بسیار پایه‌تر از این صحبت‌ها دارند که می‌توان به دو صورت این تعریف را براساس تحلیل تکنیکال کلاسیک و موج‌شماری آقای الیوت عنوان کرد.

تعریفی پایه از فراکتال‌ها از دید تحلیل تکنیکال کلاسیک

در تعریفی که جان مورفی از تحلیل تکنیکال ارائه داد، امواج درون روند به دو دسته جنبشی و اصلاحی دسته‌بندی می‌شوند. این دو موج خصوصیاتی کاملاً مخالف هم دارند. به طوریکه با توضیح مشخصات یکی می‌توانیم مشخصات دیگری را نیز تشخیص دهیم. آقای مورفی برای موج جنبشی ویژگی‌های زیر را عنوان کرد:

• همراستای روند شناسائی شده هستند.
• شیب حرکتی بالائی دارند. در نتیجه:
• بازه قیمتی بزرگی را در مدت زمان کوتاه طی می‌کنند.
• حجم معاملات در این امواج رو به افزایش است.
• فعالان بازار در طول این امواج با خوش‌بینی زیاد به معامله می‌پردازند.
• در طول این امواج استراحت‌های بسیار کوتاهی در طول حرکت شاهد هستیم.

با در نظر داشتن این ویژگی‌ها می‌توانیم به سادگی پس از شناسائی روند بازار، حرکت‌های بازار را به دو دسته امواج جنبشی و امواج اصلاحی دسته‌بندی کنیم. نمونه‌ای از این دسته‌بندی را در تایم‌فریم روزانه نماد خساپا از بورس اوراق بهادار تهران در شکل زیر می‌بینیم. ابتدا و انتهای امواج جنبشی و اصلاحی با فلش‌های قرمز رنگ مشخص شده‌اند. با دقت در نمودار می‌بینیم که درون امواج جنبشی و اصلاحی نیز می‌توانیم امواج جنبشی و اصلاحی ریزتری مشاهده کنیم که ابتدا و انتهای این امواج با فلش‌های کوچک آبی مشخص شده‌اند.

شناسایی و مشخص کردن ریزموج‌های از درجات پائین‌تر در نمودارهای قیمت را می‌توان در مقیاس کوچک‌تر نیز ادامه داد و در هر ابعاد، ویژگی ساختار امواج جنبشی و اصلاحی بدون تغییر باقی می‌مانند. این حرف کاملاً مطابق با تعریفی است که از فراکتال‌ها در ابتدای مقاله داشتیم.

تعریف فراکتال‌ها از دید تئوری امواج الیوت

تعریف کلاسیک فراکتال که توسط امواج جنبشی و اصلاحی ارائه شد توسط آقای الیوت فراتر مورد بررسی قرار گرفت. پس از بررسی‌های گسترده آقای الیوت توضیح داد که امواج جنبشی به طور معمول فراکتال‌های ۵ تکه‌ای را شکل می‌دهند و امواج اصلاحی به طور معمول فراکتال‌های ۳ تکه را شکل می‌دهند و برای شکل‌گیری هر موج قوانین و راهنماهای خاصی ارائه داد. این توضیح در شکل زیر نمایش داده شده است.

همانطور که در شکل دیده می‌شود، هریک از امواج شماره‌گذاری شده در موج جنبشی و اصلاحی بزرگ، خود به بخش‌های ۵ تکه و ۳ تکه تقسیم می‌شوند که ریزموج‌ها نیز رفتار مشابه با موج اصلی را دارند. این رفتار نیز مشابه با تعریف اصلی فراکتال می‌باشد. با این صحبت‌ها، نمودار خساپا که به صورت کلاسیک در تصویر بالا تفکیک شده بود را می‌توانیم به شکل زیر شمارش کنیم:

دقت داشته باشید که شمارش دقیق و درست امواج الیوت نیازمند آموزش و تمرین بسیار زیاد می‌باشد. چشم شما باید به دیدن این امواج و الگوها عادت کند. به عنوان مرجع کتاب‌های آقای الیوت و آقای پرکتر می‌توانند بسیار مفید باشند. ولی اگر به دنبال یادگیری مطالب این کتاب‌ها بدون مطالعه هستید، مدرسه تحلیل در دوره امواج الیوت خود به طور کامل این مباحث را تدریس می‌کند.

درجه‌بندی امواج الیوت

درجه‌بندی امواج و فراکتال‌ها براساس شمارش الیوت به ۹ دسته اصلی (۱۲ دسته به طور گسترده) انجام می‌شود:

• Grand Supercycle: برای امواجی به قدرت چند قرن!!!
• Supercycle: برای شمارش امواج درون موج‌های درجه بالا که عمری بین ۴۰ تا ۷۰ سال دارند.
• Cycle: امواج درون موج Supercycle با مدت زمان یک تا چند سال.
• Primary: امواج شکل‌گرفته در مدت چند ماه یا دو-سه سال.
• Intermediate: الگوهای شکل‌گرفته در چند هفته الی چند ماه.
• Minor: موج‌های شکل گرفته در طول هفته‌ها.
• Minute: الگوهای موجی در طول یک یا چند روز.
• Minuette: شمارش ساعتی امواج.
• Sub-Minuette: امواجی در حد چند دقیقه تا یک ساعت.
• Micro: شمارش چند ثانیه تا چند دقیقه امواج.
• Submicro: الگوهای زیر یک دقیقه.
• Minuscule: شمارش ثانیه‌ای امواج.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید که حتی سه درجه بالاتر از Grand Supercycle نیز تعریف شده است. نام این سه درجه Supermillennium، Millennium و Sub-Millennium می‌باشد. تصور این سه درجه و زمان‌بندی شکل‌گیری الگوهای موجی آن را به عهده شما می‌گذاریم.

کلام آخر…

در این مقاله، تعریف بسیار جامعی از فراکتال‌های نمودارهای قیمتی ارائه دادیم. استفاده از این فراکتال‌ها مستقل از بازار مدنظر کاربر می‌باشد و در بازار بورس، ارز دیجیتال، فارکس و … کاربرد دارد. تنها نکته‌ای که برای استفاده از آن‌ها باید توجه داشت، در ابتدا یادگیری کامل مباحث مربوط به این موضوع است. در ادامه، مهم‌ترین مورد مطرح در تمام بحث‌های معامله‌گری مدیریت درست ریسک و سرمایه در زمان استفاده از هر سیستم و استراتژی می‌باشد. در صورتی که سوال بی‌پاسخی برای شما باقی مانده، حتماً آن را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید تا کارشناسان ما جواب سوال را ارائه دهند.

سوالات متداول

منابع

“A Trader’s Guide to Using Fractals”, Investopedia, 2022.

“Fractals: Elliott Waves Within an Elliott Wave”, Babypips, 2022.