بازار بورس اوراق بهادار را کامل و جامع بشناسید

بازار بورس اوراق بهادار (Tehran Stock Market) یک بازار مشخص برای خرید و فروش انواع اوراق بهادار(مانند سهام، اوراق مشارکت، اوراق بدهی، صندوق های سرمایه گذاری و …) در یک فضای تحت کنترل همراه با نظارت، ایمن و مدیریت شده است. به طور خلاصه،  بازار بورس اوراق بهادار محیطی امن و قانونمند را فراهم می‌کند که در آن فعالین بازار سرمایه بتوانند با اطمینان به ساختار بازار و کاهش ریسک، سهام و سایر اوراق بهادار را معامله کنند. در این مقاله قرار است با مفاهیم اولیه و اصطلاحات اصلی آن آشنا شوید. پس تا پایان مقاله با مدرسه تحلیل همراه باشید.

بازار بورس چیست؟

بازار بورس اوراق بهادار، یک بازار مشخص برای خرید و فروش انواع اوراق بهادار(مانند سهام، اوراق مشارکت، اوراق بدهی، صندوق های سرمایه گذاری و …) در یک فضای تحت کنترل همراه با نظارت ، ایمن و مدیریت شده است.

بازار بورس صدها هزار نفر از فعالان بازار را که مایل به خرید و فروش سهام هستند، دور هم جمع می‌کند این کار باعث می‌شود قیمت‌گذاری عادلانه و شفافیت در معاملات تضمین شود. در گذشته خرید و فروش سهام بصورت حضوری و با صدور برگه سهام  فیزیکی مبتنی بر کاغذ انجام می‌شد، حالا با وجود اینترنت و سیستم های نرم افزاری خرید و فروش سهام بصورت آنلاین انجام می‌شود.

بازار بورس چگونه کار می‌کند؟

به طور خلاصه، بازار بورس اوراق بهادار محیطی امن و قانونمند را فراهم می‌کند که در آن فعالین بازار سرمایه بتوانند با اطمینان به ساختار بازار و کاهش ریسک، سهام و سایر اوراق بهادار را معامله کنند. بازار بورس با رعایت قوانین و ضوابط تعریف شده مطابق دستورالعمل بیان شده، به عنوان بازارهای اولیه و ثانویه جریان دارد.

بازار بورس اوراق بهادار به عنوان یک بازار اولیه ( primary market ) ، به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که پس از پذیرش شرکت در بازار، سهام خود را برای اولین بار از طریق فرایند عرضه های اولیه عمومی‌(IPO)  به عموم مردم بفروشد. این کار به شرکت‌ها کمک می‌کند تا قسمتی از سرمایه شرکت از طریق فروش سهام به مردم تامین شود. در واقع به این معنی است که یک شرکت سرمایه خود را به قسمت های مساوی (مثلاً 1میلیارد سهم) تقسیم می‌کند و بخشی از آن سهام (مثلاً100میلیون سهم) را با قیمتی (مثلا ً2000ریال برای هر سهم) به عموم مردم می‌فروشد. برای تسهیل این فرآیند، یک شرکت به بازاری نیاز دارد که بتواند سهام خود را بفروشد.

پس از پذیره نویسی و درج نماد شرکت در تابلوی بازار بورس طبق برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده و در یک زمان مشخص که ناظر بازار(سازمان بورس اوراق بهادار) از قبل به اطلاع عموم می‌رساند ، فرایند عرضه اولیه سهام انجام می‌شود. پس از عرضه سهام این شرکت با توجه مثال بالا با موفقیت 100 میلیون سهم را با قیمت 2000 ریال برای هر سهم به فروش می‌رساند و 200میلیارد ریال سرمایه فراهم می‌کند.

کد بورسی چیست و چطور باید آن را بگیریم؟

برای شروع فعالیت در سیستم‌های مهم نظیر بازارهای مالی و بازار بورس اوراق بهادار، شفافیت اطلاعات و شناسائی کامل افراد ضروری است. به همین خاطربرای شروع سرمایه‌گذاری در بازار باید کد بورسی داشته باشیم.کد بورسی که به آن کد سهامداری هم گفته می‌شود، یک کد واحد برای فعالیت افراد حقیقی و حقوقی در سامانه های معاملاتی بورس است و افراد در بازار بورس، مانند کد ملی که برای ثبت اطلاعات افراد در بانک ها و اسناد و املاک و سایر موارد ثبتی استفاده می‌شود، با این کد شناسایی می‌شوند.

از کجا کد بورسی بگیریم؟

• برای ورود به بورس باید مراحل زیر را بصورت گام به گام انجام دهید تا کد بورسی شم صادر شود.

1. ثبت نام در سامانه سجام و دریافت کد پیگیری ثبت نام:

• شما باید ابتدا وارد سایت www.sejam.ir شوید و مراحل ثبت نام را انجام دهید.

مدارک لازم جهت ثبت نام که باید از قبل آماده کنید موارد زیر است:

•     کارت ملی، شناسنامه، شماره حساب و شبا بانکی و همچنین مشخصات بانک صادرکننده حساب، کد پستی ده رقمی

• تکمیل احراز هویت سجام بصورت حضوری از طریق مراجعه به دفاتر پیشخوان دولت و یا غیر حضوری از طریق اپلیکیشن های معرفی شده در سایت سجام.
• صدور کد بورسی و سپس مراجعه به کارگزاری و دریافت نام کاربری و رمز عبور برای ورود به سامانه معاملات بورس

با توجه به شرایط پندمی کرونا، در اکثر کارگزاری‌ها هم ثبت نام و احراز هویت به صورت غیرحضوری قابل انجام است و نیازی به حضور شما در کارگزاری نیست. خوب است بدانید افرادی که در گذشته فعالیت بورسی داشته‌اند یا سهامی به نام آنها خریداری شده باشد کد بورسی دارند و برای فعالیت مجدد لازم است که حتما در سامانه سجام ثبت نام و احراز هویت انجام دهند.

سهام چیست و چطور ارزش گذاری می‌شود؟

اگر بخواهیم یک تعریف ساده از سهام ارائه کنیم، می‌توانیم بگوییم سهام میزان مالکیت هر فرد از یک دارایی خاص است. مثلا اگر یک شرکت 100 میلیون دارایی دارد و فقط یک نفر مالک است 100 درصد مالکیت شرکت متعلق به خود اوست. اما اگر شرکت 4 مالک داشته باشد سهم هرکدام از آنها 25 درصد است. در بازار بورس شما با خرید سهام شرکت‌ها در واقع به سرمایه‌گذاران موقت شرکت‌ها تبدیل می‌شوید. اما قیمت سهام‌هایی که می‌خرید یا می‌فروشید در این بازار چطور تعیین می‌شود؟

قیمت‌گذاری سهام چگونه انجام می‌شود؟

جواب این است: قیمت سهام در بورس اوراق بهادار می‌تواند به چند روش تنظیم شود، اما متداول‌ترین روش از طریق یک فرآیند حراج است که خریداران و فروشندگان برای خرید یا فروش پیشنهادهای قیمتی خود را ارائه می‌دهند. قیمت خرید (تقاضا) پیشنهاد قیمتی است که شخصی مایل به خرید آن است و یک قیمت فروش (عرضه) پیشنهاد قیمتی است که شخصی مایل به فروش آن است. زمانی که قیمت خرید و فروش یکسان شود ، معامله انجام می‌شود.

بازار سهام از میلیونها سرمایه‌گذار و معامله‌گر تشکیل شده است، که ممکن است ایده های متفاوتی در مورد ارزش سهام یک شرکت و در نتیجه قیمتی که می‌خواهند آن را بخرند یا بفروشند، داشته باشند. هزاران معامله که با این نیت‌های متفاوت سرمایه‌گذاران و معامله گران انجام می‌شود و با خرید یا فروش سهام، اهداف خود را به اقدامات عملی خود تبدیل می‌کند، باعث گردش سهام شرکت ها در طی یک روز معاملاتی می‌شود.

 برای اینکه یک فرد بخواهد در این بازار فعالیت نماید، به یک کارگزار بورس نیاز دارند. این کارگزار بورس به عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده عمل می‌کند. گرفتن خدمات بورس اوراق بهادار معمولاً با ایجاد یک حساب کاربری در یک کارگزار بورس شکل می‌گیرد.

کارگزاران بورس، اشخاص حقوقی (موسسه یا شرکت) هستند که به نمایندگی از طرف مشتریان، اقدام به خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار پذیرفته شده در سازمان بورس می‌کنند. انجام فعالیت کارگزاری نیازمند کسب مجوز تاسیس و فعالیت از سازمان بورس و اوراق بهادار و عضویت در کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار و بورس مربوطه است.
کارگزاران بورس از طریق شعب منتخب خود به ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران می‌پردازند. این شعبه ها در شهری واقع شده است که سازمان بورس در آن شهر تالار بورس داشته باشد وچنانچه کارگزاری در شهری که تالاربورس اختصاصی نداشته باشد به ارائه خدمات سرمایه گذاری بپردازد این واحد نمایندگی تلقی می‌شود و نمایندگی ها سفارشات مشتریان را به شعبه ها ارسال می‌کنند تا خدمات لازم ارائه شود. کارگزاران بورس، بعد از آزمون‌های متعدد و تخصصی و پس از طی مراحل مختلف، موفق به کسب مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار می‌شوند.

عرضه و تقاضای بازار سهام چطور پیش می‌رود؟

بازار سهام نیز نمونه‌ای جذاب از قوانین عرضه و تقاضا در زمان واقعی ارائه می‌دهد. برای هر معامله سهام ، باید یک خریدار و یک فروشنده وجود داشته باشد. به دلیل قوانین تغییر ناپذیر عرضه و تقاضا ، اگر خریداران بیشتری برای  خرید سهام خاص نسبت به فروشندگان آن وجود داشته باشند ، قیمت سهام روند صعودی خواهد داشت. برعکس، اگر فروشندگان سهام بیشتر از خریداران باشند ، قیمت روند نزولی پیدا می‌کند.

خریداران سهام قیمت پیشنهادی خرید خود را وارد سامانه معاملاتی می‌نمایند(تقاضا) و در طرف مقابل فروشندگان آن سهام قیمت پیشنهادی فروش خود را وارد سامانه معاملاتی می‌کنند(عرضه) در سامانه معاملاتی بازار سهام در سر خط معاملات اولویت قیمت خرید با کسانی است که حاضر هستند بالاترین قیمت را بابت خرید آن سهام پرداخت نماید و در طرف مقابل اولویت قیمت فروش با کسانی است که حاضر هستند به پایین‌ترین قیمت سهام خود را بفروش برسانند حالا زمانی که قیمت ها یکسان شوند معامله انجام می‌گیرد.

تابلو بورسی چیست به چه دردی می‌خورند؟

تابلوهای بورسی شرکت‌های حاضر در بازار بورس را براساس ارزش آنها طبقه‌بندی می‌کند. شرکت‌های برای ورود به بازار بورس باید شرایط خاصی داشته باشند. مثلا اینکه سه سال پیاپی سوددهی داشته باشند. همچنین ارزش‌گذاری شرکت نیز حداقل 200 میلیارد ریال تعیین شده باشد. براین اساس بازار بورس به دو دسته تقسیم می‌شود:

• بازار اول
• بازار دوم

جالب اینجاست که بازار اول هم با یک طبقه‌بندی دیگر شناخته می‌شود:

• تابلوی اصلی
• تابلوی فرعی

شرکت‌هایی که دارای تابلوهای اصلی هستند ارزشی معادل با 1000 میلیارد ریال هستند. شرکت‌های با ارزش 500 میلیارد ریال در درسته تابلوهای فرعی قرار می‌گیرند. شرکت‌هایی با ارزش 200 میلیارد ریال به کل در بازار دوم قرار می‌گیرند.

پس فهمیدیم که تابلوهای بورسی هدفشان این است که ارزش شرکت‌ها را به صورت شماتیک به شما نشان دهند.

شاخص بورسی چیست

شاخص بورس، عددی است که تغییرات کلی بازار بورس را نشان می‌دهد و در واقع بیان می‌کند که روند حرکتی بورس نسبت به زمان گذشته به چه میزان رشد یا افت داشته است. فعالان بازار سرمایه، موسسات مالی دولتی و خصوصی، فعالان اقتصادی، رسانه ها و شبکه های خبری زمانی که بخواهند در مورد رونق و یا رکود، بازار بورس صحبت نمایند و یا به میزان بازدهی بازار بورس اشاره نمایند، تغییرات شاخص بورس را در بازه های زمانی مختلف بررسی می‌کنند. معمولاً در کشورهای توسعه یافته از کاهش شاخص به معنای رکود اقتصادی و افزایش آن به مفهوم رونق اقتصادی تعبیر می‌شود. ولی در کشور ما ایران، نوسانات شاخص کل بورس مستقیماً از وضعیت اقتصادی ایجاد نمی‌شود و براساس عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد.

در بورس شاخص های مختلفی وجود دارد که محاسبات هر کدام بر اساس داده ها و فرمول های قراردادی مشخص انجام می‌گیرد. هر شاخص بر اساس متغیرهای خاص خودش قابل تفسیر و بررسی است و نمی‌توان نتایج حاصل از هر شاخص را به یکدیگر نسبت داد.

انواع روش های سرمایه گذاری در بورس

همه افراد نمی‌توانند به روش‌های یکسانی در بازار بورس معامله و سرمایه‌گذاری کنند. به همین خاطر است که این امکان فراهم شده تا به روش‌های مختلفی در این بازار فعالیت کنید. در اینجا می‌خواهیم روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری در بازار بورس را به شما بگوییم:

• کارگزاران بورس (brokers) : یک شرکت حقوقی دارای مجوز از سازمان بورس هستند که به نمایندگی از سرمایه گذاران  ، اوراق بهادار  را خرید و فروش می‌کنند. کارگزاران  با خرید و فروش سهام از طرف سرمایه گذاران به عنوان واسطه بین سازمان بورس و سرمایه گذاران عمل می‌کنند. برای دستری به بازار بورس به یک حساب معاملاتی در کارگزاری احتیاج دارید.
• صندوق های سرمایه گذاری:  نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار می‌باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک‌اند.
• شرکت های تامین سرمایه : شرکتی است که به‌عنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و عامة سرمایه‌گذاران فعالیت می‌کند، و می‌تواند فعالیت‌های کارگزاری، معامله‌گری، بازارگردانی، مشاوره، سبدگردانی، پذیره‌نویسی، تعهد پذیره‌نویسی و فعالیت‌های مشابه را با اخذ مجوز از “سازمان” انجام دهد.
• سبدگردان: شخص حقوقی است که در قالب قراردادی مشخص و به منظور کسب انتفاع، به خریدوفروش اوراق بهادار برای سرمایه‌گذار می‌پردازد.
• بازارگردان : کارگزار/معامله‌گری است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه‌ و ‌تقاضای اوراق بهادار معین و تحدید دامنة‌ نوسان قیمت آن، به دادوستد آن اوراق می‌پردازد.
• صندوق بازنشستگی: صندوق سرمایه‌گذاریی است که با استفاده از طرح‌های پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، مزایای تکمیلی را برای دوران بازنشستگی اعضای آن فراهم می‌کند.

اهمیت بازار بورس اوراق بهادار

• بازار بورس یکی از حیاتی ترین مؤلفه های اقتصاد بازار آزاد است.
•  سرمایه‌گذاری در بورس دارای اهمیت بسیار زیادی در سامانه‌های اقتصادی است و به عبارتی یکی از پارامترهایی است که میزان سنجش سلامت و یا بیماری اقتصادی کشورها را مشخص می‌کند. یکی از مهم‌ترین مباحثی که در اقتصاد دنیا مورد بررسی قرار می‌گیرد استفاده از سرمایه‌های راکد در جهت توسعه‌ی اقتصادی هر کشور است.
• جذب پس‌اندازهای راکد و سوق دادن آن‌ها در واحدهای تولیدی، بنگاه‌ها و شرکت‌های اقتصادی از مهم‌ترین وظایف‌ بورس است.
• از سوی دیگر ایجاد امکانات و تسهیلات برای مشارکت عموم مردم در توسعه و سهیم شدن در آن‌ها نیز از دیگر وظایف بورس است. از طرفی بورس به دلیل داشتن این خصوصیات می‌تواند به‌عنوان یک اهرم مهم در کنترل نرخ تورم و افزایش نرخ رشد پس‌انداز نقش مهمی‌را در جامعه داشته باشد.
• بازار سهام توسعه‌یافته، در توسعه و ارتقای رشد اقتصادی دنیا بسیار تأثیرگذار است. البته این تأثیر ابتدا بر روی کشورها بوده و درنهایت به اقتصاد دنیا کمک می‌کند. ارتباط بین رشد اقتصادی و توسعه بازار سهام در بلندمدت به‌صورت دوطرفه است. البته در بعضی از کشورها در کوتاه‌مدت هم رشد دوطرفه وجود دارد.
•  
•  واسطه‌های مالی و بازارهای سرمایه می‌تواند به چند طریق در رشد اقتصادی تأثیرگذار باشد.
•  مورد اول اینکه وجود بازار سهام ، ریسک را توزیع می‌کند. اگر بازارهای سرمایه‌گذاری مانند بورس وجود نداشته باشند دارایی‌های سرمایه‌گذاری شده از پروژه‌های بلندمدت خارج می‌شوند و سبب کاهش رشد اقتصادی می‌شوند. بازار سرمایه با جمع‌آوری حداقل مبلغ خرید در بورس سرمایه‌گذاران امکان سرمایه‌گذاری بلندمدت را ایجاد می‌کند. افراد می‌توانند با حداقل مبلغ خرید در بورس در تعداد زیادی از شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کنند به این ترتیب می‌توانند اقتصاد را در جهت سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی با ریسک بالا سوق دهند و موجب تحریک رشد اقتصادی شوند. باید یادآور شد که سرمایه‌گذاران خرد با ریسک نقدینگی و ریسک بهره‌وری متنوعی روبه‌رو خواهند شد.
• مورد دومی‌که می‌توان به آن اشاره کرد این است که بورس با کسب اطلاعات از پروژه‌های مختلف، اختصاص منابع به آنها را بهبود می‌بخشد.
•  فرض کنید بازار سرمایه‌ای وجود نداشت. آنگاه برای سرمایه‌گذاری در یک پروژه اقتصادی سرمایه‌گذار باید اطلاعات مختلف و مفیدی از آن سرمایه‌گذاری به دست می‌آورد تا می‌توانست بعد از بررسی در آن پروژه سرمایه‌گذاری کند. البته به شرطی که بنگاه اقتصادی اطلاعات مفید و صحیح را در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌داد. درنتیجه کسب اطلاعات برای سرمایه‌گذار وقت‌گیر و پرهزینه بود. بازار سهام شرایطی را فراهم کرده که اطلاعات موردنیاز به‌راحتی در اختیار سرمایه‌گذار قرار گیرد تا سرمایه‌گذار با اطمینان بیشتری سرمایه‌گذاری کند. از طرفی به دلیل اینکه بازار سرمایه، شرکت‌ها را بهتر و قوی‌تر کنترل می‌کند، می‌تواند منافع مشترکی بین مالکان شرکت‌های سرمایه پذیر و سهامداران ایجاد کند. تمام این موارد کمک می‌کند که افراد به فکر استفاده و کسب سود از پس‌اندازهای خود باشند و آن‌ها را درجایی مناسب سرمایه‌گذاری کنند، درنتیجه بورس نیز با جمع‌آوری سرمایه‌های خرد سبب رشد اقتصادی می‌شود. لازم به ذکر است که بازار سرمایه تخصصی شدن بورس را افزایش می‌دهد که سبب کاهش هزینه‌های معاملاتی نیز می‌شود.

فرابورس چیست؟

گفتیم که شرکت‌ها برای پذیرفته شدن در بورس باید برای سه سال پیاپی سوددهی داشته باشند. از طرفی باید ارزش‌ آنها دست‌کم معادل با 200 میلیارد ریال باشد. اما می‌دانیم که شرکت‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند پتانسیل ورود به بازار اوراق بهادار داشته باشند اما تازه شروع به کار کرده‌اند و هنوز این شرایط را ندارند. بازار فرابورس برای همین شرکت‌ها طراحی شده است. در بازار فرابورس فقط کافیست که شرکت‌ها به مدت یک سال سوددهی داشته باشند و ارزششان دست کم معادل با 1 میلیارد ریال باشد. بازار فرابورس هم به این شکل دسته بندی می‌شود:

1. بازار اول

2. بازار دوم

3. بازار سوم (عرضه یکجا و پذیره نویسی)

4. بازار شركت هاي كوچك و متوسط ( SME )

5. بازار ابزارهاي نوين مالي

6.  بازار پايه ( زرد – نارنجی –قرمز)

پذيرش سهام شركت‌هاي سهامي عام صرفاً در بازارهاي اول و دوم و بازار شركت‌هاي كوچك و متوسط و پذيرش ساير اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزارهاي نوين مالي صورت مي‌گیرد.

در آخر

در این مقاله درباره همه اصطلاحات مرسوم در بازار بورس صحبت کردیم. شناخت بازار بورس نیاز به مطالعه و زمان زیادی دارد. بنابراین اگر می‌خواهید در این بازار به یک معامله‌گر حرفه‌ای تبدیل شوید باید مدت زیادی وقت بگذارید. همچنین می‌توانید سوالات و نظرات خود را در این زمینه با مطرح کنید. در قسمت نظرات سوالات خود را با ما به اشتراک بگذارید.