تشخیص آینده بازار با ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال

در تحلیل بازار سرمایه به صورت تکنیکال، شناسایی سطوح حمایت و مقاومت دومین مرحله بعد از نمودارخوانی است. به همین دلیل از اهمیت فراوانی برای تحلیل‌گر برخوردار است. ابزارهای متنوعی برای این منظور طراحی و معرفی شده‌اند. این ابزارها به طور کلی به دو دسته پویا (Dynamic) و ایستا (Static) دسته‌بندی می‌شوند. یکی از مهمترین ابزارهای ایستا برای تشخیص حمایت و مقاومت، ابزار فیبوناچی است. در این مقاله می‌خواهیم درباره این ابزار بیشتر توضیح دهیم.

ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال چطور استفاده می‌شود؟

ابزار فیبوناچی در تحلیل تکنیکال تحت عنوان سطوح حمایت و مقاومت استاتیک آتی نیز شناخته می‌شوند. زیرا به تحلیل‌گر حمایت یا مقاومت پیش روی حرکت ایجاد شده در نمودار قیمت را نشان می‌دهد. این سطوح با شناسایی گام حرکتی قبل و قراردهی ضرایب متناسب در مسیر آن شکل می‌گیرند.

ابزار فیبوناچی در تریدینگ ویو

برای استفاده از ابزار فیبوناچی نیاز به یک پلتفرم تحلیلی بازارهای مالی داریم. یکی از اصلی‌ترین پلتفرم‌های تحلیلی بازارهای بین‌المللی، وبسایت TradingView است. نحوه کار با این پلتفرم در سری مقالات آموزش وبسایت TradingView به طور کامل بررسی شده است. در ادامه، با معرفی انواع ابزارهای فیبوناچی مثال‌هایی از این وبسایت برای بازار بین‌الملل را مشاهده می‌کنید.

ابزار فیبوناچی در ره‌آورد۳۶۵

به منظور تحلیل دقیق بازار بورس تهران، پلتفرم ره‌آورد۳۶۵ با بومی‌سازی پلتفرم TradingView در وبسایت خود خدمات تحلیلی به کاربران ارایه می‌کند. در سری مقاله‌های آموزشی ره‌آورد۳۶۵، این وبسایت را نیز به طور مفصل بررسی کرده‌ایم. مثال‌هایی که در ادامه از بازار بورس تهران می‌بینید از این پلتفرم تهیه شده است.

انواع ابزار فیبوناچی کدامند؟

به طور کلی ابزار فیبوناچی به دو گروه دو نقطه‌ای و سه نقطه‌ای دسته‌بندی می‌شود که این دسته‌بندی براساس نحوه ترسیم این ابزار انجام شده است که در ادامه به بررسی هرکدام پرداخته می‌شود.

ابزار فیبوناچی دونقطه‌ای در هر حرکت به حرکت قبل استناد می‌کند. با استفاده از مبحث موج‌شناسی، می‌توان گفت که این ابزار برای موج اصلاحی از موج جنبشی و برای موج جنبشی از موج اصلاحی قبل استفاده می‌کند. که همین قضیه باعث دسته‌بندی ابزار فیبوناچی دو نقطه‌ای به دو دسته می‌شود:

• اصلاحی (Retracement)

• جنبشی (Extension)

در هر دو حالت، اکسترمم میزان حرکت قبل مقیاس اندازه‌گیری ابزار است. یعنی در امواج جنبشی که ابتدا و انتهای متناظر با بالاترین و پایین‎‌ترین نقطه دارند، به سادگی ابزار روی ابتدا و انتها قرار می‌گیرد. ولی در امواج اصلاحی، مخصوصاً امواج خنثی و یا حتی هم‌جهت با جنبش قبل، از بالاترین و پایین‌ترین نقطه بدون در نظرگیری تقدم و ابتدا و انتهای موج رسم می‌شود که به این مورد در مبحث الیوت در بخش کف و سقف‌های ارتودوکس و غیرارتودوکس اشاره می‌شود.

فیبوناچی دو نقطه‌ای اصلاحی و جنبشی

• اصلاحی (Retracement)، نقطه اول در ابتدا به نقطه دوم در انتهای جنبش قبل قرار می‌گیرد که این نقاط در جنبش صعودی به ترتیب پایین‌ترین و بالاترین نقطه و در جنبش نزولی در بالاترین و پایین‌ترین نقطه قرار دارند. سطوح فیبوناچی استفاده شده در این حالت، 23.6%، 38.2%، 50%، 61.8% و 78.6% می‌باشد. لازم به ذکر است که سطوح 0 و 100% به منظور دقت در رسم همیشه فعال هستند. در مثال رسم شده در نماد سفارس (سیمان فارس و خوزستان)، پس از شروع یک صعود در برج 2 سال 1397، در مهرماه همان سال یک فاز ریزشی شروع شد، که انتهای آن با ابزار دونقطه‌ای قابل شناسایی بود و بعد از آن نماد با ساخت کف و سقف‌های بالاتر به صعود پیشین خود ادامه داد.

مثال:

در مثالی دیگر از نماد USDCAD (دلار آمریکا برحسب دلار کانادا)، پس از شروع یک جنبش نزولی در ژانویه 2016، در ماه می همان سال یک اصلاح رو به بالا شروع به شکل‌گیری کرد که انتهای آن کاملاً منطبق بر سطح 61.8% است.

• جنبشی (Extension)، در روند صعودی، نقطه اول در پایین‌ترین نقطه و نقطه دوم در بالاترین نقطه اصلاح قبل قرار می‌گیرد و بالعکس در روند نزولی، نقطه اول در بالاترین نقطه و نقطه دوم در پایین‌ترین نقطه اصلاح قبل قرار می‌گیرد. در این حالت، سطوح فیبوناچی استفاده شده، سطوح 127.2%، 161.8%، 200%، 261.8% و 423.6% می‌باشد. باز هم به منظور دقت در رسم لازم است سطوح 0 و 100% فعال باقی بمانند. در مثالی از نماد فارس (صنایع پتروشیمی خلیج فارس)، فاز اصلاحی یک ماهه از تیر الی مردادماه سال 97 ادامه داشته و سپس با یک جنبش همراه شده که در طول دو هفته به سطح 261.8% از اصلاح قبل از خود رسیده است. توجه به این نکته ضروری است که این اصلاح فرم صعودی داشته است. و بالاترین و پایین‌ترین نقطه آن با ابزار فیبوناچی در شکل مشخص شده است.

مثال:

در یک مثال دیگر از بازار ارزهای دیجیتال، در نماد DOGEUSDT (Dogecoin بر حسب تتر)، در طول روند نزولی نماد در سپتامبر سال 2019 یک تغییر رفتار خنثی شکل گرفت که تا فوریه 2020 ادامه داشت و در بعد از آن، روند نزولی آخرین حرکت خود به سمت پایین قبل از تغییر به روند خنثی را ایجاد کرد که این ریزش نهایی تا سطح 161.8% از اصلاح قبل از خود ریزش داشته است.

توجه به دو نکته در این مثال ضروری است: 1) اصلاح مورد نظر در این مثال از دید الیوت یک پهنه منبسط بوده که در طول مسیر خود کف و سقف‌های پایین‌تر و بالاتر ایجاد کرده است. و روند در طول اصلاح کاملاً خنثی است و به همین دلیل توجه به پایین‌ترین و بالاترین نقطه به منظور رسم ابزار دونقطه‌ای اهمیت بالایی دارد. 2) دو سایه از کندل‌ها در این مثال مدنظر قرار نگرفته است که دلیل آن غیرواقعی (Fake) بودن این سایه‌ها در مقایسه با سایر کندل‌ها و سایه‌های موجود در نمودار قیمت است.

فیبوناچی سه نقطه‌ای یا پروجکشن (Expansion, Projection)

تفاوت این فیبوناچی با فیبوناچی دونقطه‌ای غیر از تعداد نقاط مورد استفاده در رسم، استفاده از گام‌های حرکتی هم‌جهت یا امواج هم‌جنس است. به این معنی که برای جنبش از جنبش قبل و برای اصلاح از اصلاح قبل استفاده می‌شود. در حالی که در فیبوناچی دونقطه‌ای امواج مورد استفاده نسبت موج مدنظر غیرهم‌جنس بودند. نحوه رسم این ابزار به این گونه‌ است که نقاط اول و دوم، اکسترمم موج هم‌جنس قبل را مشخص می‌کنند و نقطه سوم در ابتدای موج فعلی قرار می‌گیرد. ضرایب و سطوح مورد استفاده در این ابزار، 61.8%، 100%، 161.8، 261.8% و در پاره‌ای از مواقع 423.6% است. سطح 0 نیز برای دقت در ترسیم فعال است.

در مثال ارایه شده برای این ابزار از شاخص کل بورس تهران، در برهه صعود قدرتمند سال 1399، در لحظه‌ای که عامه مردم اشتیاق خرید بالایی در بازار ایجاد کرده بودند، سطح 100% فیبوناچی سه نقطه‌ای نشان از وجود یک مقاومت در مسیر شاخص کل می‌‌داد که با برخورد به آن در ابتدا حرکت صعودی شاخص ضعیف شده و هرچند یک نفوذ خیلی ضعیف به مقاومت داشت ولی در نهایت در 20 مردادماه ریزش خود را با قدرت زیاد شروع کرد.

مثال:

مثال بعد، در نمودار انس طلای جهانی و در ابتدای ریزش سپتامبر 2011 عنوان شده است. که بعد از یک ریزش عمیق 20 درصدی کوتاه مدت، وارد فاز اصلاحی تا اکتبر 2012 شد و بعد از آن به ادامه ریزش تند خود به اندازه 34 درصد ادامه داد که این ریزش تا ژوئن 2013 ادامه دار بود. نکته مهم در این مثال مرتبط بودن دو ریزش شارپ از نظر گام ریزش بود که باعث شد ریزش آخر نسبت به ریزش اول، سطح 161.8 را ببیند.

به منظور بررسی ابزار سه نقطه‌ای برای امواج اصلاحی در روند صعودی، در نماد EURUSD (یورو برحسب دلار آمریکا) با استفاده از موج‌شماری الیوت، دو موج اصلاحی شناسایی شده و نسبت به هم مورد بررسی قرار گرفتند. توجه به این نکته ضروری است که همانند ابزار دونقطه‌ای جنبشی، در ابزار سه‌نقطه‌ای برای امواج اصلاحی نیز باید عمق اصلاح (فاصله پائین‌ترین تا بالاترین نقطه موج یا بالعکس) اندازه‌گیری شود. همانطور که در عکس دیده می‌شود، دو ریزموج 2 و 4 از موج 1 از موج ماژور 3 نسبت به سطح 100% فیبوناچی با هم مرتبط هستند.

مثال:

مورد دیگر، در نمودار فلز گران‌بهای پلاتین (Platinum)، ریزش بزرگ سال 2008 که تا مارس سال 2020 ادامه داشت. فرم 3 تکه ABC به صورت زیگزاگ ایجاد کرد که موج C فرم 5 تکه ایجاد کرده و در ریزموج‌های 2 و 4 ارتباط گام قیمتی مورد بررسی قرار گرفت. نکته مورد توجه در ارتباط با این مثال، خنثی بودن هر دو ریزموج اصلاحی درون موج C است. که این امر نشان می‌دهد ابزار سه‌نقطه‌ای با اندازه‌گیری عمق ریزموج 2 (پائین‌ترین تا بالاترین نقطه) در سطح 61.8% انتهای ریزموج 4 را مشخص می‌کند.

نحوه بدست آمدن ضرایب ابزارهای فیبوناچی به صورت زیر است:

1/1.618=0.618, 1.618^0.5=1.272,              0.618^0.5=0.786    

1.618²=2.618,                1.618³=4.236,                0.618²=0.382,                0.618³=0.236

توجه به این نکته بسیار ضروری است که در رسم ابزار فیبوناچی در نمودار لگاریتمی، حتماً از فیبوناچی برمبنای محاسبات لگاریتمی استفاده شود؛ زیرا مهم میزان گام درصدی حرکت امواج است و تفاوت قیمت در اولویت بعدی مطرح می‌شود.

برای مطالعه‌ی بیشتر درمورد نمودار لگاریتمی می‌توانید به مقاله‌ی نمودار حسابی و نمودار لگاریتمی در تحلیل تکنیکال مراجعه کنید.

سطوح فیبوناچی اصلاحی روانی

اکثر فعالان موجود در بازار، به خصوص افرادی که به صورت کلاسیک به معامله می‌پردازند، کف و سقف‌های قیمتی بازار را به خاطر می‌سپارند. در زمان اصلاح‌های تند و عمیق بازار، مخصوصاً اصلاح‌های ماژور، میزان ریزش قیمت برای سهامداران خرد مورد توجه قرار می‌گیرد. به نحوی که در سطوحی مانند 50% قیمت، بسیاری توقع ریزش بیشتر از بازار را ندارند. این سطوح تحت عنوان سطوح قیمتی روانی می‌توانند یک حمایت و یا مقاومت در نظر گرفته شوند. تنها استثناء موجود برای استفاده از فیبوناچی برمبنای محاسبات حسابی در نمودار لگاریتمی، این سطوح روانی هستند. توجه به این نکته ضروری است که این بحث تنها برای فیبوناچی دونقطه‌ای اصلاحی (Retracement) قابل اعمال است و برای سایر ابزارهای فیبوناچی، این استثناء وجود ندارد.

انواع فیبوناچی در فارکس

ابزارهای فیبوناچی مورد استفاده در بازار فارکس نیز همانند دو بازار بورس و ارز دیجیتال می‌باشند و مواردی که تا اینجای کار توضیح دادیم، در بازار فارکس نیز کاربرد دارند.

تاریخچه فیبوناچی

فیبوناچی نام ریاضی‌دان ایتالیایی قرن 12 و 13 میلادی است. نام کامل وی لئوناردو بیگولو پیزانو فیبوناچی (Leonardo Bigollo Pisano Fibonacci) است. که از او به عنوان “با استعدادترین ریاضی‌دان غرب در قرون وسطی” یاد می‌شود. او متولد شهر پیزا در ایتالیا در سال 1170 بعد از میلاد مسیح است. فیبوناچی در حدود 80 سالگی در سال 1250 پس از میلاد در همان شهر از دنیا رفت.

از برجسته‌ترین و شناخته شده‌ترین کارهای او می‌توان به سری فیبوناچی یا دنباله طلایی اشاره کرد که منجر به کشف نسبت طلایی (Golden Ratio) شد که در صنایع و رشته‌های مختلف از جمله مهندسی، ستاره‌شناسی، اقتصاد و … کاربرد گسترده دارد. این دنباله به صورت عددی و ریاضی به صورت زیر نمایش داده می‌شود:

1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, …= f(n-1) + f(n-2), 1<n, f (0) = f (1) = 1

برای درک ساده این سری اعداد، فیبوناچی از مثال جفت خرگوش‌هایی استفاده کرد. هر کدام 1 ماه تا بلوغ و 1 ماه تا تولید مثل وقت نیاز دارند. با شرط شروع کار با یک جفت خرگوش و نامیرایی آن‌ها این سری اعداد شکل‌ می‌گیرند.

مارپیچ فیبوناچی

محصول بعدی این سری اعداد که به مارپیچ فیبوناچی (Fibonacci Spiral) مشهور است. از کنار هم قرار گیری مربع‌های مماس با اندازه ضلع متناظر با دنباله اعداد و رسم ربع دایره درون هر مربع ایجاد می‌شود:

این مارپیچ در طبیعت به فراوانی یافت می‌شود. از ساختار مارپیچ صدف حلزون تا شکل‌گیری کهکشان‌های مارپیچ نظیر کهکشان راه‌شیری همگی از این مارپیچ تبعیت می‌کنند.

با پیشروی در سری اعداد فیبوناچی، نسبت تغییر اعداد دنباله همگرا به عدد 1.618 می‌شود. این عدد نسبت طلایی نامیده می‌شود. از دید روانشناسی، ساختارهای طراحی شده با این نسبت برای انسان دلنشین و زیبا خواهد بود. با پیشرفت علم و تکنولوژی و افزایش شواهد کاربرد این سری و نسبت در صنایع مختلف، اعداد و ضریب سری فیبوناچی دارای اهمیت روزافزون شدند. بازار سرمایه و اقتصاد نیز از این امر مستثنی نبود. با ظهور تحلیل تکنیکال، مشخص شد که این ضریب در بازار سرمایه نیز مشاهده می‌شود. اینگونه بود که ابزار فیبوناچی طراحی و معرفی شد.

سوالات متداول

منابع

Murphy, John J.. Technical Analysis of the Financial Markets: A Comprehensive Guide to Trading Methods and Applications. United Kingdom: New York Institute of Finance, 1999.

Prechter, Robert Rougelot., Frost, Alfred John. ELLIOTT WAVE PRINCIPLE – KEY T. United States: PROBUS PUBLISHING Company, 2005.

Prechter, Robert R.. Beautiful Pictures: From the Gallery of Phinance. N.p.: PROBUS Publishing Company, 2018.

“Fibonacci Numbers and Lines Definition and Uses”, Investopedia, 2021. [Online]. Available:

https://www.investopedia.com/terms/f/fibonaccilines.asp.